I. Tổng quan
– Hoa mai là biểu trưng của sự mai mắn, tốt đẹp, một sự bắt đầu hữu hiệu và hưng vượng vượng cho một năm mới. Hoa mai còn có ý nghĩa xua đuổi những điều xấu xa, không tốt đẹp cho một năm luôn được bình an, hanh thông và phát đạt.
– Trên quốc gia Việt Nam, người ta thường biết tới hoa mai qua loại hoa mai vàng năm cánh đặc thù xưa nay mà người ta còn gọi là mai rừng, mai ngẫu nhiên hay mai tự nhiên chỉ có năm cánh, hoa nhỏ và thân cao lớn có khi đạt đến chiều cao hơn chục mét, hương thơm thoang thoảng, lay lắt mùi gỗ rất dễ chịu và mát, ko nồng và đậm như 1 số loài hoa khác. Nhưng thật ra trên thế giới có rất nhiều hai mươi bốn loài mai thuộc họ mai, tức là chi họ Ochna (Ochnaceae) khác với loài mai mơ sắp giống như hoa đào của Trung quốc có màu trắng hoặc trắng hồng, cánh nhỏ, nhụy rậm và dày thường mọc thành chùm và hoa rậm, thân giống cây hoa đào, đoạn xù xì, đoạn trơn láng, màu xanh, da bóng và mọc cao lớn như cổ thụ.
– Hoa mai tại Việt Nam mọc phổ biến ở miền Trung và miền Nam, đa phần là mai rừng ngẫu nhiên. Sau này người ta sử dụng một vài loại mai ghép lại với nhau và cho ra đời một loại mai nhân tạo ấy chính là mai giảo phổ quát cánh, số lượng cánh có thể lên đến hàng chục cho đến hàng trăm cánh xếp chồng lên nhau thành một đóa hoa dày và to. Nhưng thật ra hoa mai vàng trong bất chợt cũng có loài đạt đến số lượng cánh rất cao (từ 12 cho đến 18 cánh). Mai tự dưng có mùi hương thiên nhiên rất thơm và thường nực nồng vào buổi sáng và dần dần mất mùi vào những khoảng thời gian còn lại trong ngày. Chắc hẳn vì buổi sáng sớm, nhiệt độ còn thấp, sương chưa tan nên hương thơm còn giữ lại trong ko khí, đến khi mặt trời lên, nhiệt độ tăng dần, sương tan hết cũng là lúc hương hoa cũng tản ra trong không khí nên chúng ta nghĩ là hoa mất mùi sau lúc mặt trời lên cao.
=== > Xem thêm: Cách trông nom hoa nhất chi mai
II. Những loài hoa mai tại Việt Nam
1. Mai chủy
Cũng là một loại mai rừng nhưng thân cây rất to, hoa phổ quát, lá rộng, xanh bóng và có hình răng cưa. Loại mai này có hoa mọc thành chùm rất đẹp nên gọi là mai chủy (chủy có nghĩa là chùm, quần thể, quây quần lại, đặc nghẹt).
2. Mai năm cánh
Loại mai vàng mọc phổ quát tại miền Trung (Từ Đà Nẵng, Quảng Nam cho đến Khánh Hòa) và trên dãy trường Sơn, trong những khu rừng già. Đây là loại mai năm cánh đột nhiên, hoa nhỏ, thân vừa và nở hoa ko phổ thông và rậm như 1 số loài mai khác mà nở lác đác. Nhưng ví như lạc vào rừng mai này vào mùa xuân thì chúng ta sẽ thấy sắc hoa vàng rỡ cả một khu rừng, cả một triền núi và xác hoa rơi có lúc vàng cả một dòng suối. Hương thơm tràn đầy và lan tỏa cả một vùng rộng to. Ở 1 vài ngọn núi thuộc đồng bằng sông Cửu Long như tại vùng Thất sơn (bảy núi) cũng có loại mai này nhưng ít hơn và tản mát không tập trung.
3. Mai núi
Cũng là một loại mai rừng nhưng có số lượng cánh phổ quát hơn từ 12 cho tới 18 cánh, có khi còn Hơn thế nữa. Mai này mọc trên những núi đá khô khốc và sống cốt yếu bằng hơi sương, nước mưa và nước ngầm trong lòng đất cùng với khí hậu ẩm thấp của miền núi. Loài mai này thường xuất hiện phổ thông tại các vùng núi thuộc Tây Nguyên và nước bạn Campuchia.
4. Mai động, mai Sẻ
Là một loại mai chuyên mọc ở những vùng cát trắng gần biển. Loại mai này có thân suôn thẳng và tròn và trổ bông thưa thớt. Nếu chúng trổ năm cánh thì gọi là mai sẻ, còn nếu như có hơn năm cánh thì đúng là loại mai động. Mai động và mai sẻ mọc tản mác từ các tỉnh từ Quảng Bình, Quàng Trị vào tận các vùng duyên hải thuộc miền trung và có khi thấy chúng ở các vùng đồi cát trắng thuộc miền nam như Tây Ninh, Đồng Nai, Biên Hòa v..v..
5. Mai chùm gửi, mai Tỳ bà, mai Vương
Là một loại mai sống nhờ trên thân cây khác, nhất là các loại cây cổ thụ to to, chúng sống bám vào thân cây, một phần hút dưỡng chất từ đất, một phần hút hoạt chất từ cây mà chúng bám vào. Ko giống các loại tầm gửi khác chỉ bám trên thân cây khác, mai tầm gửi sống phân nửa dựa vào bộ rễ bám vào lòng đất của nó. Mai chùm gửi có thân ghồ ghề, cứng và xù xì cộng với những khối u dị kì. Chồi và tược cũng như hoa đâm ra từ những khối u đấy. Hoa trổ tương đối dày và khít thành từng chùm đặc nghẹt. Có nơi còn gọi nó là mai tỳ bà hay mai vương.
6. Mai hương, mai thơm hay mai ngự
Là một loại mai vàng có mùi hương rất thơm, thơm hơn hầu hết các loài mai khác. Mùi hương của nó rất đặc thù và có nhẽ là nồng thắm hơn hồ hết các loài mai nên nó được gọi là mai hương cho đúng với thuộc tính đặc biệt của loài mai vàng năm cánh này. Ở Bến Tre cũng có không ít loại mai này mà người dân ở đây gọi nó bằng một cái tên rất miệt vườn là “Mai thơm” vì nó rất thơm, thơm hơn những loại mai bình thường mà người dân Nam bộ thường gặp. Ở Huế, loại mai này còn được gọi là “Mai ngự” vì nó được trồng trong cung và rất được hoàng tộc mến chuộng dùng làm quà biếu cao cấp nên nó gọi là “Mai ngự”.
7. Mai châu (Mai trâu)
Là một loại mai trổ hoa rất to, hoa của loài mai này lớn một cách lạ thường, cánh to và rộng, màu vàng rực. Mỗi đóa hoa có các con phố kính hơn 5cm nên người ta gọi nó là mai trâu mà người Nam bộ thường đọc trại ra thành “mai châu”.
8. Mai liễu
Là một loại mai có cành rất mềm và rũ xuống như cây liễu, hoa trổ rất ít. Lá mai nhọn và nhỏ, dong dỏng dài như lá liểu nên được gọi là mai liễu.
9. Mai nhọn
Là một loại mai có lá dài và nhọn, nụ hoa và cánh hoa cũng có hình trạng tương tự.
10. Mai Cà Ná
Là loại mai đặc trưng mọc tại vùng biển Cà Ná thuộc tỉnh Ninh Thuận. Loài mai này có thân nhỏ, èo uột, cành rất giòn, dễ gẫy, lá hình bầu dục, suôn sẻ láng và có răng cưa quang đãng rìa lá. Người dân ở đây gọi nó là mai rừng Cà Ná.
11. Mai Vĩnh Hảo
Vào địa phận của tỉnh giấc Bình Thuận, thuộc quận Tuy Phong, xã Vĩnh Hảo, nơi có nguồn nước khoáng khi không nức tiếng nhất Việt Nam là “Nước khoáng Vĩnh Hảo” thì có một loại mai vàng nữa cũng là loài đặc trưng của vùng này, ko khác gì mấy so với mai Cà Ná nhưng nó lại được người dân ở đây đặt cho cái tên theo địa danh nơi nó đang sống là “Mai Vĩnh Hảo”. Mai Vĩnh Hảo có thân cứng, lá nhỏ, hoa to và phẳng, đặc trưng rất lâu tàn.
12. Mai tứ quý
Loài mai đặc biệt của vùng Nam bộ. Mai này cũng trổ hoa vàng nhưng sau khi cánh hoa rụng đi thì đài hoa còn lại năm cánh màu đỏ với nhụy hoa và ba hạt màu đen như hạt đậu. Năm cánh hoa màu đỏ cũng tròn trịa và giống hình một đóa hoa mai. Do tính chất nở hai lần trên cùng một đóa nên người ta còn gọi mai tứ quý là nhị độ mai. Mai này trổ bông loáng thoáng vòng vèo năm nên mới gọi là mai tứ quý (xuân, hạ, thu, đông đều trổ hoa). Mai tứ quý thân sần sùi và đen. Có cây vững mạnh rất lớn và cao nhưng đa số là những cây lâu năm. Càng lâu năm nhìn nó càng cổ kính và chắc chắn.
13. Mai giảo
Là loại mai có cực nhiều cánh được ghép lại từ đa dạng loại mai không giống nhau trên cộng một cây mai. Mai giảo lấy gốc mai vàng làm chủ đạo sau đấy ghép nhánh của các loại mai khác vào để tạo ra đời một loại mai có rất nhiều cánh, không ít màu sắc trên cộng một cây mai. Loại này là loại mai nhân tạo mà chúng ta thấy cực nhiều hiện nay trên thị phần mai tết.
=== > Xem thêm: Nhận định về tam sắc hoàng mai
III. Một vài mai trên toàn cầu
1. Mai vàng Campuchia (Mai Cao Miên)
Tên khoa học là Ochna integerrima. Hoa mai có trong khoảng 5 tới 9 cánh, lúc nở ra thì úp ngược về phía cuống hoa chứ không xòe rộng như các loại mai Việt Nam, hoa có màu vàng tái (sậm số đông cam đậm). Loại mai này cũng có thấy ở Việt Nam, phần lớn mọc trong những khu rừng thuộc miền Nam và miền Trung. Chúng là loài cây hoang dã cũng có phân bố ở 1 số nơi có cồn cát nóng và ven những bờ sông râm mát. Mai vàng Campuchia thuộc dạng thân gỗ, nhánh gầy, mảnh và dài. Lá đơn màu xanh nhạt và bóng mọc thưa trên cành, mép lá có răng cưa nhỏ. Hoa mọc ra từ nách lá thành chùm, cuống hoa ngắn, đài hoa xanh bóng và không che kín nụ. Ở Việt nam người ta thường sử dụng loại mai này để ghép thành mai giảo vì nó có khả năng tăng cường số lượng cánh lên rất cao. Bên cạnh đó mà hiện nay nó còn có ba màu do lai ghép là đỏ, vàng và trắng.
2. Mai vàng Nam Phi
Có khoảng 12 loài mai thuộc chi họ mai Ochna bao gồm dạng cây lẽ và cây mọc thành bụi. Trong đó có hai loài đa dạng là Ochna pretoriensis và Ochna pulchra. 2 Loài này xuất hiện cực nhiều tại vùng Koppie. Loài Ochna pulchra cao khaong3 7m, vỏ cây thường có hiện tượng tróc ra, lá dễ rụng. Chúng mọc hoang dã ở rừng, vỏ cây màu xám, xù xì ở gốc, phần thân cây bị tróc vỏ màu kem nhạt. Mai Châu Phi có 2 màu vàng và hồng. Thêm vào đó ở Nam Phi còn có các loại mai rất giống với mai tứ quý tại Việt Nam.
3. Mai vàng Myanmar
Ở quốc gia Phật giáo này có một loài mai mang tên khoa học là Ochna serrulata sắp giống với loại mai Nam Phi. Tuy thế hình thức của hoa mai có khác tí chút ở chổ cánh hoa bẹt hoặc có bầu noãn đỏ như mai tứ quý, còn đó rất lâu trước khi rụng hoàn toàn.
4. Mai vàng Indonesia
Có tên khoa học là Ochna kirkii Oliv, Ochna serrulata. Rất nhiều đều có nguồn gốc trong khoảng Châu Phi, tuy vậy do địa chất khác nhau nên chúng có ngoài mặt lớn hơn mai Châu Phi. Có loài nở hoa vào mùa xuân, mùa hè hoặc nở cả bốn mùa như mai tứ quý.
5. Mai vàng Madagascar
Là loại mai có tên công nghệ là Ochna greveanum với năm cánh tròn trặn, dúm bèo theo rìa cánh giống như mai cánh dúm ở Việt Nam, lá mai dài và rũ xuống từng chùm.
=== > Xem thêm: Tìm hiểu về giống hoa mai cúc thọ hương
6. Mai vàng Châu Phi
– Khác với mai vàng Nam Phi vì nó giống mai vàng năm cánh của Việt Nam nhưng có tên kỹ thuật khác là Ochna thomasiana thuộc dạng cây bụi, lá hình oval, đầu lá nhọn và bén dài khoảng 10cm. Hoa rộ trên cành vào mùa xuân, nhưng đôi khi lại tự dưng nở hoa vào mùa hè nhưng số lượng ít hơn. Cánh hoa thanh mảnh dài khoảng 2cm, đài hoa bung ra rộng và trở thành màu đỏ tía, bên trong có trái non màu xanh giống như mai tứ quý của Việt Nam.
– đó là 19 loại mai của Việt Nam và toàn cầu, trong đấy có loài thứ 4, thứ 6 và thứ 7 đã mang bảy cái tên khác nhau theo cách gọi của dân gian Việt Nam. Ví như tính tổng cùng là có 24 loài mai trên khắp thế giới hoặc có thể còn nhiều hơn nữa. Đúng là hoa mai rất phổ biến và phong phú chủng loại. Ở Trung Quốc họ vẫn gọi cây đào là cây mai vì có đa dạng loại rất giống hoa mai nhất là hồng đào và bạch đào mà họ hay gọi là hồng mai và bạch mai, nhưng cánh mai tròn và nhỏ như cánh đào, nhụy hoa rậm và dày, thân cây y chang như cây đào nên thường gọi là đào chứ ko gọi là mai.